Аляксандр з юнацтва ўключыўся ў вызваленчую барацьбу супраць польскай акупацыі, у 15–16 гадоў актыўна кіраваў бядняцкай моладдзю. Удзельнік камуністычнага падполля ў Заходняй Украіне і Заходняй Беларусі, член КПЗБ з 1929 г. Жыццёвы шлях Аляксандра Гаўрылюка значным адрэзкам пралёг па Брэсцкаму Палессю. У 1933 г. — сакратар Дамачаўскага падпольнага райкама КПЗБ (цяпер г. п. Дамачава ў Брэсцкім раёне). У 1935 г. працаваў у падпольнай газеце ЦК КПЗУ ў Львове. Быў членам групы заходнеўкраінскіх пралетарскіх пісьменнікаў «Горно». Адзін з арганізатараў і ўдзельнікаў антыфашысцкага кангрэса дзеячаў культуры ў Львове (1936).

На працягу 1929–1939 гг. быў арыштаваны 14 разоў. Першы раз — за захоўванне камуністычнай літаратуры разам з бацькам кінуты ў бяла-падляскую турму. Пазней утрымліваўся ў віленскай і брэсцкай турмах (1933–1934). У 1937 і 1939 гг. быў вязнем канцлагера ў Бярозе-Картузскай (цяпер г. Бяроза Брэсцкай вобласці), з якога вызвалены з прыходам Чырвонай арміі ў верасні 1939 г. Вярнуўся ў Львоў, працаваў у розных установах, як дэлегат з’езда прафарганізацый работнікаў прэсы наведаў Маскву. Член Саюза савецкіх пісьменнікаў Украіны (1940), дырэктар Львоўскага філіяла Літаратурнага фонду.

З дзяцінства Аляксандр Гаўрылюк складаў вершы. Літаратурную дзейнасць у друку пачаў у 1929 г. вершам «Спогади политв’язня», які стаў песняй рэвалюцыйнага падполля ў Заходняй Украіне і Заходняй Беларусі. Асноўная тэматыка яго творчасці — барацьба за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне працоўных Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі і ўз’яднанне іх з УССР і БССР, нязломнасць рэвалюцыянераў — вязняў Бяроза-Картузскага канцлагера. У цэнтры творчасці — вобраз камуніста-падпольшчыка.

Творы Аляксандра Гаўрылюка друкаваліся ў львоўскім часопісе «Вікна» з 1929 г. Аўтар паэмы «Песня з Бярозы» (1937), паэтычных твораў «Паэма пра пятлю» (1932), «Плакаты» (1933), «Песня» (1935), «Непрадбачаны эпілог» (1940) і інш.; апавяданняў «У вачах дзіцяці», «Наіўны негр». Апавяданне «Прощайте» (1929) атрымала першую прэмію на конкурсе пралетарскіх пісьменнікаў Заходняй Украіны. Выступаў таксама як публіцыст і літаратурны крытык: артыкулы «Пальцы на горле», «Учимся понимать и воспринимать поэзию» і інш.

У памфлеце «Паны и панычы над „Кобзарём“» (1936) выкрыў украінскіх буржуазных нацыяналістаў. У паэме «Львоў» (1939) расказаў пра рэвалюцыйныя падзеі ў Львове ў красавіку 1936 г.

Дакументальная аповесць «Бяроза» (1941), якая была надрукавана ў 1946 г., — пра змаганне рэвалюцыянераў у Бяроза-Картузскім канцлагеры. Ува многім аўтабіяграфічнай аповесці аўтар раскрывае жудасны побыт канцлагера — крывавага засценка буржуазнай Польшчы, які дзейнічаў у 1934–1939 гг. Назва «Бяроза-Картузская» стала сімвалам тэрору, які насаджваўся пілсудчыкамі ў даваеннай Польшчы. Каты дабіваліся таго, каб з канцлагера маглі выйсці людзі запужаныя і зломленыя, якія б назаўсёды адмовіліся ад рэвалюцыйнай барацьбы.

Аляксандр Гаўрылюк — мужны чалавек, пераможцам прайшоў праз усе кругі пекла, вярнуўся ў Львоў з вялізным жаданнем працаваць для вызваленага народа. Вясной 1941 г. у Львове ў «Альманасе літэрацкім» быў змешчаны ўрывак з аповесці «Бяроза» пад назвай «Канец Бярозы». Перад самай вайной ён апублікаваў у Кіеве зборнік новых вершаў, у якім была і паэма «Песня з Бярозы».

А. Я. Гаўрылюк загінуў у час бамбардзіроўкі Львова нямецка-фашысцкімі захопнікамі ў першы дзень Вялікай Айчыннай вайны — 22 чэрвеня 1941 г. Пахаваны на Лычакоўскіх могілках у адной магіле з загінуўшым тады ж сваім бліжэйшым сябрам, пісьменнікам Сцяпанам Тудорам. На месцы гібелі пісьменнікаў (вул. Дарашэнкі, 40) была ўстаноўлена мемарыяльная дошка (цяпер яе няма). У 1957 г. яго імем названы вуліцы ў Кіеве і Львове (у Львове цяпер такой вуліцы няма).

Пасля вайны творы пісьменніка былі выдадзены ў Кіеве і Львове, у перакладах на беларускую — у Мінску, на рускую — у Маскве. На беларускую мову творы Аляксандра Гаўрылюка перакладалі Р. Семашкевіч, М. Рудкоўскі, Н. Мацяш і інш. Аб жыцці і творчасці А. Я. Гаўрылюка пісаў брэсцкі даследчык літаратуры Заходняй Беларусі У. А. Калеснік.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2021 г. Брэсцкай абласной бiблiятэкай iмя М. Горкага. Сухапар Уладзiмiр Васiльевiч, гал. бiблiёграф аддзела краязнаўчай лiтаратуры i бiблiяграфii

Творы А. Я. Гаўрылюка

1. Тудор, С. День отця Сойки : роман ; Марія : повість ; Оповідання / Степан Тудор. Береза : повість ; Оповідання / Олександр Гаврилюк. – Київ : Наукова думка, 1989. – 604 с.
2. Пісня з Берези = [Песня з Бярозы = Песня из Березы] : поема / Олександр Гаврилюк ; переклад: В. И. Глотов, Н. И. Матяш ; упорядник і автор вступної статті Р. А. Братунь. – Львів : Каменяр, 1979. – 59, [2] с.
3. Вибране / Олександр Гаврилюк. – Київ : [б. в.], 1955.
4. Песни из Березы / Александр Гаврилюк. – Москва : [б. и.], 1954.
5. Избранное : [пер. с укр.] / Александр Гаврилюк. – 2-е изд. – Москва : [б. и.], 1952.
6. Картуз-Бяроза : [верш] / Аляксандр Гаўрылюк ; пераклад з укр. С. Хмары // Гістарычная брама. 1997. № 3/4. С. 10.
7. Рудкоўскі, М. Песня з Бярозы : фрагменты паэмы : з Аляксандра Гаўрылюка / Міхась Рудкоўскі // Гарынь : вершы / Міхась Рудкоўскі. Мінск, 1992. С. 220–223.
8. Песня з Бярозы : [урывак з паэмы] / Аляксандр Гаўрылюк ; пераклаў з укр. Міхась Рудкоўскі // Заря. 1979. 11 сентября.

Аб жыцці і творчасці А. Я. Гаўрылюка

1. Гаўрылюк Аляксандр Якімавіч / В. А. Чабанюк // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. Мінск, 1997. Т. 5. С. 97.
2. Гаўрылюк Аляксандр Якімавіч / Н. І. Мацяш // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі : у 5 т. Мінск, 1985. Т. 2. С. 61.
3. Гаўрылюк Аляксандр Якімавіч // Беларуская савецкая энцыклапедыя : у 12 т. Мінск, 1971. Т. 3. С. 381.
4. Гаврилюк Александр Акимович // Большая советская энциклопедия : в 30 т. Москва, 1971. Т. 5. С. 622.
5. Бугаев, В. С. Сердце, влюбленное в бурю : [очерк о А. Гаврилюке] / В. С. Бугаев // Память : историко-документальная хроника Березовского района. 2-е изд., перераб. и доп. Минск, 2014. С. 121–125.
6. Дубина, Н. Н. Александр Гаврилюк и «малая» пролетарская проза Западной Украины 20–30-х гг. ХХ ст. : автореферат диссертации ... кандидата филологических наук : 10.01.03 / Н. Н. Дубина. – Киев, 1985. – 22 с.
7. Трофимук, С. М. Олександр Гаврилюк : літ. портрет / С. М. Трофимук. – Київ : Дніпро, 1968. – 94 с.
8. Степан Тудор (1892–1941). Олександр Гаврилюк (1911–1941) : метод.-бібліогр. матеріали до 25-річчя з дня смерті письменників / М-во культури Укр. РСР. Львівська держ. наук. б-ка. – Львів, 1966. – 22 с.
9. Калеснік, У. Звяно легенды : [нарыс пра А. Гаўрылюка] / Уладзімір Калеснік // Час і песні / Уладзімір Калеснік. Мінск, 1962. С. 197–238.
10. Буряк, Б. Служіння народові / Б. Буряк. – Київ : [б. в.], 1960.
11. Олександр Гаврилюк : бібліогр. показчик / Львівська б-ка Акад. наук Укр. РСР ; уклад. О. П. Кущ. – Київ : Вид-во Акад. наук УРСР, 1957. – 35 с., [1] л. портр.
12. Радченко, В. Г. Безсмертя борця : життя, революційна діяльність і творчість О. Гаврилюка / В. Г. Радченко. – Київ : [б. в.], 1956.
13. Буряк, Б. С. Служение народу : очерки жизни и творчества С. Тудора, А. Гаврилюка, Я. Галана, П. Козланюка / Б. С. Буряк ; [авториз. пер. с укр. Л. Кедриной]. – Москва : Советский писатель, 1955. – 340 с., [4] л. портр.
14. Мельнічук, Ю. С. Олександр Гаврилюк : (життя, рев. і літ. діяльність) / Ю. С. Мельнічук. – Львів : Кн.-журн. вид., 1955. – 276 с., [1] л. портр. : іл. і факс.
15. Радченко, В. Г. Александр Гаврилюк : (Жизнь, революционная деятельность и творчество) : автореферат диссертации ... кандидата филологических наук / В. Г. Радченко ; Акад. наук Укр. ССР, Ин-т литературы им. Т. Г. Шевченко. – Киев, 1955. – 16 с.
16. Горовая, М. Он спел нам песню из Березы / Маргарита Горовая // Маяк. Берёза, 2009. 23 сентября. C. 3.
17. Цвыд, А. «На меня Советская власть влияет хорошо» : [об А. Гаврилюке] / А. Цвыд // Заря. 1986. 22 апреля.
18. Цвыд, А. Его тридцать лет : [о А. Гаврилюке] / А. Цвыд // Заря. 1983. 10 января.
19. Цвыд, А. Памятник пламенному борцу : [А. Гаврилюку во Львове] / А. Цвыд // Заря. 1982. 2 апреля.
20. Стеценко, Г. В то трагическое утро : [воспоминания об А. Гаврилюке] / Г. Стеценко // Заря над Бугом. Брест, 1981. 29 августа.
21. Ласкович, В. Сквозь вихри враждебные : [воспоминания об А. Гаврилюке] / Василий Ласкович // Заря. 1981. 7 августа.
22. Крот, Ф. Таким он был — поэт из Березы : [воспоминания друга о А. Гаврилюке] / Федор Крот // Заря над Бугом. Брест, 1981. 25 апреля ; 28 апреля ; 1 мая.
23. Бляхер, А. Брат Фучика и Джалиля : [об украинском поэте А. Гаврилюке] / Аркадий Бляхер // Сельская газета. 1971. 2 июня.
24. Аркадьев, Б. Одной судьбы : [об украинском поэте А. Гаврилюке] / Б. Аркадьев // Заря. 1971. 19 марта.
25. Інгульскі, П. Песня з Бярозы : [пра ўкраінскага паэта А. Гаўрылюка] / Пятро Інгульскі, Тарас Мыгаль // Полымя. 1964. № 9. С. 113–119.
26. Калеснік, У. Звяно легенды : [нарыс пра А. Гаўрылюка] / Уладзімір Калеснік // Полымя. 1959. № 9. С. 132–150.
27. Засім, М. Земляку Аляксандру Гаўрылюку : [верш] / Мікола Засім // Социалистический путь. Брест, 1957. 30 июня.