Устанаўліваліся адрасы былых байцоў атрада, завязалася перапіска з рознымі архівамі Беларусі, Расіі, іншых рэспублік СССР. Актывізавалася справа пасля таго, як у школу пачалі паступаць адказы на запыты юных следапытаў. Ветэраны паведамлялі адрасы былых сяброў па змаганні з ворагам, дасылалі дакументы, успаміны пра баявыя дзеянні ў нашых мясцінах. Тады высветлілася, што пісаць гісторыю аднаго асобнага атрада не магчыма без раскрыцця абстаноўкі, якая існавала ў гады акупацыі ва ўсёй партызанскай зоне.

Побач з «лазоўцамі» базіраваліся яшчэ некалькі атрадаў, якія падтрымлівалі пастаянную сувязь, каардынавалі баявыя дзеянні, праводзілі сумесныя баявыя аперацыі. У 1943 г. гэтыя асобныя падраздзяленні былі аб’яднаны ў брыгады імя В. М. Молатава і Пінскую. Вялікую дапамогу ў пошукавай рабоце аказвалі ветэраны партызанскай вайны Іванаўскага, Пінскага, Драгічынскага раёнаў Беларусі, Любяшоўскага, Камень-Кашырскага і Зарэчнянскага раёнаў Украіны.

З часам накапілася столькі дакументаў і артэфактаў, што было прынята рашэнне стварыць школьны музей баявой і працоўнай славы. 4 мая 1979 г. ён урачыста адчыніў дзверы для наведвальнікаў. За 40 гадоў працы музея яго наведвалі не толькі школьнікі Іванаўшчыны, прыязджалі і прыязджаюць цяпер экскурсіі з розных куткоў Беларусі. Музей стаў унікальнай крыніцай далучэння да гісторыі роднага краю, выхавання патрыятычных пачуццяў.

Пасля распаду СССР нялёгкія часы наступілі і ў лёсе гэтай скарбніцы мясцовай гісторыі. Але, да гонару стваральнікаў-настаўнікаў, патрыётаў свайго краю, падтрыманых дырэкцыяй школы і раённым аддзелам адукацыі, захаваліся асноўныя фонды музея, самыя каштоўныя дакументы і экспанаты. Агульнымі намаганнямі ўдалося не толькі аднавіць экспазіцыю, аформіць усё на новым, больш дасканалым і даступным для ўспрыняцця свядомасцю цяперашняга пакалення маладых людзей узроўні, але і пашырыць яе. Адноўленая экспазіцыя музея адкрыта 27 студзеня 2005 г.

Экспазіцыі гісторыка-краязнаўчага музея: «Сляды першабытнага чалавека», «Гісторыя вёскі Махро», «Гісторыя Махроўскай Петра-Паўлоўскай царквы», «Этнаграфія», «На мяжы стагоддзяў», «Подзвіг групы Самуйліка», «Гісторыя Молатаўскай брыгады», «Гісторыя Пінскай брыгады», «Нашы землякі на франтах Вялікай Айчыннай вайны», «Гісторыя калгаса», «Гісторыя школы», «Грамадскае жыццё», «Воіны-інтэрнацыяналісты», «Махроўскія мастакі».

21 снежня 2007 г. адкрыты новы раздзел экспазіцыі — «Майстры мастацтваў», які ўключае матэрыялы пра жыццё і творчасць мастака, паэта і настаўніка Анатоля Паўлавіча Рубановіча (1908–1970), а таксама яго вучняў і паслядоўнікаў.

6 чэрвеня 2021 г. ва ўрочышчы Карасіна непадалёк ад Махро адкрыты новы турыстычны аб’ект ваеннай гісторыі — адноўленая стаянка партызанскага лагера, дзе ў 1943–1944 гг. базіраваўся штаб Пінскай партызанскай брыгады. З’явіўся гэты музейны аб’ект па ініцыятыве настаўніка Міхаіла Іванавіча Кунахаўца і вучняў Махроўскай СШ, якую падтрымалі Махроўскі сельвыканкам і райвыканкам.

28 мая 2008 г. музею прысвоена званне «народны», у 2013 г. званне пацверджана. На 2019 г. музей налічвае 926 экспанатаў асноўнага фонду і 2127 экспанатаў дапаможнага фонду. Кіраўніком музея 25 гадоў была настаўніца гісторыі Валянціна Аляксандраўна Раманюк, цяпер — Наталля Мікалаеўна Мурына. Галоўная мэта дзейнасці музея — стварэнне асяроддзя для выхавання, якая фарміруе каштоўнасныя адносіны навучэнцаў да гістарычнага мінулага роднага краю, сваіх продкаў, культурнай спадчыны.

Савет музея неаднаразова станавіўся пераможцам і прызёрам многіх конкурсаў: І месца — раённага конкурсу «Іванаўшчына ў фотаздымках. Стагоддзе ХХ» (2012), абласнога конкурсу метадычных матэрыялаў у дапамогу краязнаўцам (2012), рэспубліканскага конкурсу метадычных матэрыялаў (2012); ІІІ месца — VІ Міжнароднай маладзёжнай навукова-практычнай канферэнцыі «Вялікая Айчынная вайна 1941–1945 гадоў у гістарычнай памяці» (2012), абласнога конкурсу «Дакументальны сведак вайны» ў намінацыі «Устанаўленне імёнаў загінуўшых абаронцаў Айчыны» (2013), рэспубліканскага конкурсу «Я родным краем ганаруся» ў намінацыі «Невычэрпная крыніца гісторыі» (2014); ІІ месца — рэспубліканскага конкурсу «1939 год у памяці жыхароў Беларусі» (2014); дыплом І ступені абласнога конкурсу «Старажытная мясціна — маё натхненне» (2015); дыплом ІІІ ступені рэспубліканскага конкурсу творчых работ «Святыні Беларусі: пакуты і перамогі» (2016); дыплом Міністэрства культуры і падзяка Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь на III Нацыянальным форуме «Музеі Беларусі» (2016).

Матэрыял падрыхтаваны ў 2024 г.

Іванаўскай цэнтральнай раённай бібліятэкай імя Ф. І. Панфёрава.

Пай Вольга Васільеўна,

бiблiёграф аддзела абслугоўвання і інфармацыі

1. Культура // Ивановский район / [автор текста Галина Шафран ; фото Валерия Михальчука, Андрея Рыбачука]. Брест, 2024.  С. 82—85 : фот.
2. Социально-культурная жизнь // Города и районы Брестчины: история и современность. Ивановский район / [Е. Г. Калечиц, А. А. Горбацкий, Т. М. Тохиян и др.]. Брест, 2017. С. 591–611.
3. Алексей Кузьмич. Творец возвышенных Мадонн : эссе, воспоминания, публикации, откровения / [сост. А. А. Кузьмич]. – Минск : Мастацкая літаратура, 2015. – 238 с., [40] л. цв. ил.
4. Рожковец, С. А. Мохро глазами очевидца : летопись Мохровского сельсовета Ивановского района Брестской области / Сергей Рожковец. Брест : Полиграфика, 2011. С. 207.
5. Крывецкая, Н. Музею ў Махро – 45 гадоў / Наталля Крывецкая // Заря. 2024. 21 декабря. С. 9.
6. Михновец, А. Историко-краеведческий музей отметил юбилей / Алина Михновец // Янаўскі край. Іванава, 2024. 6 снежня. С. 1, 12.
7. Михальчук, В. В. Музейный туристический продукт Ивановщины / Валерий Михальчук // Янаўскі край. Іванава, 2024. 27 верасня (№ 39). С. 28.
8. Кухарчук, К. Поделились опытом с ганцевчанами / Катерина Кухарчук // Янаўскі край. Іванава, 2024. 9 лютага (№ 6). С. 4.
9. Подвительская, И. Экспозиция «Между миром и войной» – лучшая в районе / Ирина Подвительская // Янаўскі край. Іванава, 2023. 23 чэрвеня (№ 25). С. 4.
10. Козлович, В. Воронки на сердце / Валентина Козлович // Рэспубліка. 2023. 6 чэрвеня. С. 15.
11. Видибор, С. Новая экспозиция открылась в Мохровской школе / Светлана Видибор // Янаўскі край. Іванава, 2023. 5 мая (№ 18). С. 3.
12. Воронина, Е. Сохраняем культурный код Ивановщины / Елена Воронина // Янаўскі край. Іванава, 2022. 7 кастрычніка (№ 40). С. 8.
13. Жушма, В. Музей в Мохро: возвращение к истокам / Василий Жушма // Янаўскі край. Іванава, 2021. 18 чэрвеня (№ 24). С. 13.
14. Кривецкая, Н. Филантроп из «Грифа», чудо в полене и молодовский Тесла / Наталья Кривецкая // Заря. 2020. 17 октября. С. 10–11.
15. Аскера, В. Вандроўка па Янаўскім краі: мясціны і асобы / Вікторыя Аскера // Літаратура і мастацтва. 2018. 31 жніўня (№ 34). С. 4–5.
16. Чэмер, М. Махро: Аляксей Кузьміч і Анатоль Рубановіч : [пра народны гісторыка-краязнаўчы музей Махроўскай СШ Іванаўскага раёна] / Мікола Чэмер // Настаўніцкая газета. 2018. 1 верасня. С. 15.
17. Михальчук, В. Лучшие краеведы – в Мохро : [в Бресте состоялся областной краеведческий фестиваль, в котором приняли участие краеведы Мохровской СШ] / Валерий Михальчук // Янаўскі край. Іванава, 2017. 27 снежня. С. 3.
18. Михальчук, В. В числе лучших : [делегация Ивановского района, представленная Мохровской СШ, приняла участие в III Национальном форуме «Музеи Беларуси»] / Валерий Михальчук // Янаўскі край. Іванава, 2017. 27 снежня. С. 3.
19. Саломка, І. Ад родніых ніў, ад сцежкі роснай... : [Валянціна Раманюк, ветэран педагагічнай працы, захавальнік фондаў Махроўскага гісторыка-краязнаўчага музея] / Ірына Саломка // Янаўскі край. Іванава, 2017. 22 снежня. С. 14.
20. Петроченко, А. Секреты штабной работы : [о восстановлении землянки – штаба Пинской партизанской бригады – учениками Мохровской СШ] / Анна Петроченко // Рэспублiка. 2016. 5 мая.
21. Федорук, М. И воскресла история родного селенья : деревня Мохро – полтысячи лет / Мария Федорук // Чырвоная звязда. Іванава, 2015. 5 чэрвеня. С. 4.
22. Котковец, А. На экскурсию – в Мохро : [в местном историко-краеведческом музее хранятся уникальные документы] / Алла Котковец // Заря. 2015. 30 мая. С. 5.
23. Котковец, А. Реконструирует прошлое ради будущего : [Валентина Александровна Романюк, хранитель музейных фондов историко-краеведческого музея Мохровской СШ, занесена на районную Доску почета] / Алла Котковец // Чырвоная звязда. Іванава, 2015. 26 мая (№ 28). С. 2.
24. Горупа, М. Патриотический центр Ивановщины : [история историко-краеведческого музея Мохровской СШ, 1979–2015 гг.] / Мария Горупа // Чырвоная звязда. Іванава, 2015. 20 лютага. С. 6.
25. Фатыхава, Г. Мадонны для землякоў Кузьміча : [у сярэдняй школе в. Махро працуе музей мастака Анатоля Рабановіча, у якога вучыўся жывапісец Аляксей Кузьміч] / Галія Фатыхава // Літаратура і мастацтва. 2014. 11 ліпеня (№ 27). С. 13.
26. Добродей, Л. Посещение историко-краеведческого музея : [экскурсия в д. Мохро и местную среднюю школу членов клуба «Перемена», состоящего из ветеранов педагогического труда СШ № 4 г. Иваново] / Л. Добродей // Чырвоная звязда. Iванава, 2013. 29 сакавіка. С. 4.
27. Раманюк, В. Нашы школьныя музеі – лепшыя ў краіне : [сярод лепшых дзесяці – гісторыка-краязнаўчы музей Махроўскай сярэдняй школы] / В. Раманюк // Чырвоная звязда. Iванава, 2012. 14 снежня. С. 2.
28. Кунахавец, А. У мастацкай зале Рубановiча – папаўненне : [пра новыя карцiны-экспанаты ў зале мастака А. П. Рубановiча у музеi Махроўскай СШ] / Алена Кунахавец // Чырвоная звязда. Іванава, 2011. 27 снежня. С. 3.
29. Озерный, В. История в фактах и лицах : [о презентации книги С. А. Рожковца «Мохро глазами очевидца» в д. Мохро] / В. Озерный // Чырвоная звязда. Iванава, 2011. 9 снежня. С. 6.
30. Голяк, И. Из камня у них гимнастерка : [в музее д. Мохро находится много сведений о жителях, которые воевали на фронтах Великой Отечественной войны] / И. Голяк // Чырвоная звязда. Iванава, 2010. 30 красавіка. С. 4.
31. Майский, Г. Настоящие ценности Ивановщины : [историко-культурное наследие] / Г. Майский // Заря. 2009. 29 января. С. 6.
32. Жушма, В. Тут ажываюць старонкі гісторыі : [пра 30-годдзе музея баявой і працоўнай славы ў Махроўскай СШ] / Васіль Жушма // Чырвоная звязда. Iванава, 2009. 5 чэрвеня. С. 3.
33. Жушма, В. Музей палескай «партызанкі» : [у Махроўскай СШ Іванаўскага раёна адноўлены музей баявой і працоўнай славы] / Васіль Жушма // Настаўніцкая газета. 2005. 22 лютага. С. 2.
34. Кухарчук, В. Музей выхоўвае : [пра музей баявой і працоўнай славы ў Махроўскай СШ] / В. Кухарчук // Чырвоная звязда. Іванава, 1983. 12 лістапада.
35. Галяк, І. Іх памятаюць на Палессі : [сустрэча партызан інтэрнацыянальнай групы, якая адбылася ў Махроўскай СШ] / І. Галяк // Чырвоная звязда. Іванава, 1982. 16 кастрычніка.
36. Базан, М. Дар школьнаму музею : [Махроўскай СШ] / М. Базан // Чырвоная звязда. Іванава, 1980. 20 студзеня.
37. Адкрыўся ў вёсцы музей : [аб адкрыцці музея баявой славы ў Махроўскай сярэдняй школе] // Чырвоная звязда. Iванава, 1979. 9 мая.